Οσο ωραία και αν πουλά αυτό που διαθέτει, όσο και αν διψάνε κάποιοι απελπισμένοι να το αγοράσουν, όσο και αν (προφανώς) τσιμπήσαμε όλοι μας, στο τέλος οι αντιφάσεις θα εκπυρσοκροτήσουν. Δεν ξέρω ποιον θα πάρουν τα σκάγια αλλά είναι φανερό πως αν ο κ. Κασσελάκης επιτύχει, το θέαμα θα είναι (για εμάς τους απλούς θεατές) εντυπωσιακό αλλά και λίγο μακάβριο
Ομολογώ πως δεν με ενδιαφέρει τόσο ο ίδιος ο κ. Κασσελάκης, όσο τα φαινόμενα που παρατηρώ με αφορμή την εμφάνισή του στο πολιτικό προσκήνιο.
Ακολουθούν 5 παρατηρήσεις, ας πούμε κοινωνιολογικού περιεχομένου.
(α) Την κριτική από την Αριστερά προς την υποψηφιότητά του την κατανοώ. Ο κ. Κασσελάκης δεν έχει καμία σχέση μ’ αυτό το πράγμα που λέγεται ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχει πιθανότητες. Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, συνήθως, υπερισχύει όλων των άλλων. Αλλά στην περίπτωση που θα επιτύχει για να σώσει τον ΣΥΡΙΖΑ από την αναπόφευκτη και ταχύτατη φθορά, αυτό θα σημάνει το οριστικό τέλος του ΣΥΡΙΖΑ ή μάλλον αυτής της εκδοχής του που ήδη έχει ημερομηνία λήξης (2004-2023)
(β) Την κριτική από δεξιά δυσκολεύομαι να την κατανοήσω. Οι πάντες (συντηρητικοί, «φιλελεύθεροι» και φιλελεύθεροι) που σχολίασαν επιμένουν σε ένα μοτίβο: «Η ιστορία του μπάζει από παντού… Ποιος ξέρει με ποιους σκοτεινούς τρόπους τα έβγαλε…» κλπ. Δεν έχει σημασία αν έχουν δίκιο ή όχι. Σημασία έχει πως θεωρούν δεδομένο ότι όταν κάποιος πλουτίζει σε μια καπιταλιστική χώρα δεν μπορεί παρά να είναι λαμόγιο. Όλα όσα γράφουμε για ελεύθερη οικονομία και επιχειρηματικό πνεύμα φαίνεται να ισχύουν μόνο θεωρητικά. Διότι πρακτικά θεωρούμε πως είναι πομφόλυγες. Στην πραγματικότητα δεν τα πιστεύουμε ούτε εμείς που τα υποστηρίζουμε. Ίσως μου πείτε πως δεν μπορώ να βγάλω συμπέρασμα από μια περίπτωση, πως εδώ υπάρχουν πολλά σκοτεινά σημεία ή πως η κριτική που του γίνεται έχει άλλες σκοπιμότητες. Όμως σας καλώ να σκεφτείτε: μπορείτε να αναφέρετε έναν έλληνα ή ξένο επιτυχημένο μεγάλο επιχειρηματία για τον οποίον θα βάζατε το χέρι σας στη φωτιά πως δεν έχει σκελετούς στη ντουλάπα του; Εμένα αυτό με προβληματίζει γιατί εδώ δεν είναι μόνο ζήτημα πρόσληψης και στερεοτύπων αλλά προφανώς και μιας πραγματικότητας. Δεν με απασχολεί τι έκανε στην πραγματικότητα ο κ. Κασσελάκης για να επιτύχει αλλά το ότι θεωρούμε δεδομένο ότι παραβίασε κανόνες (ηθικούς και νομικούς) στην πορεία. Και το ίδιο θα πιστεύαμε για οποιονδήποτε στη θέση του.
(γ) Κατά τον ίδιο τρόπο, οι πάντες (αριστεροί, κεντρώοι, δεξιοί) είναι απολύτως πεπεισμένοι ότι ο κ. Κασσελάκης αποτελεί «κατασκεύασμα». Των media, της ολιγαρχίας, του Τσίπρα, των Αμερικανών, κάποιων σκοτεινών κέντρων τέλος πάντων. Αυτή η ανθρωπομορφική σύλληψη όλων των περίπλοκων κοινωνικών φαινομένων είναι διάχυτη σχεδόν παντού αλλά εδώ έχουμε και ένα άλλο φαινόμενο που πρέπει να μας προβληματίσει εξίσου με το (β). Όπως δεν πιστεύουμε βαθιά μέσα μας στην ελεύθερη αγορά και στην επιχειρηματικότητα, δηλαδή στον οικονομικό ανταγωνισμό, έτσι δεν πιστεύουμε και στη δημοκρατία και τους θεσμούς της, επομένως και στην ανάδειξη ενός ατόμου μέσω του δημοκρατικού ανταγωνισμού. Διότι ποιος είναι αυτός που προέκυψε ξαφνικά και δεν προέρχεται από κομματικούς σωλήνες; Δεν τον έχουμε δει ποτέ σε πάρτι της ΟΝΝΕΔ στη Μύκονο, σε καταλήψεις και αυτοδιαχειριζόμενα στέκια, σε συνδικαλιστικά συμβούλια, σε τηλεοπτικά ρεάλιτι και τηλεοπτικά παράθυρα, ως σφουγγοκωλάριο ή τρολ στα κοινωνικά δίκτυα. Αυτό μας θορυβεί πολύ και μας αποσυντονίζει, όπως και το ότι δεν είναι τουλάχιστον «γόνος». Οι αερολογίες του μας ενοχλούν αν και καταπίνουμε αμάσητες αερολογίες εδώ και δεκαετίες. Το θέμα μου δεν είναι ο συγκεκριμένος κ. Κασσελάκης που μπορεί να είναι οτιδήποτε, από Jay Gatsby, Zelig, ζωντανό παράδειγμα του φαινομένου Dunning-Kruger ή ακόμα κι ένα καλό και ικανό παιδί. Δεν με ενδιαφέρει ο ίδιος. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι πως θεωρούμε αδύνατο να ισχύουν οι βασικές παραδοχές που αποδεχόμαστε για τη δημοκρατία. Ένας ξέμπαρκος (και μάλιστα εξωτικός) πολίτης που δεν ακολουθεί προκαθορισμένες διαδρομές είναι a priori ύποπτος.
(δ) Ο κ. Κασσελάκης φαίνεται να είναι επιτυχημένος. Μπράβο του (αν τα έκανε όλα όπως πρέπει), ντροπή του (αν είναι τελικώς λαμόγιο). Αλλά αυτή του την επιτυχία την οφείλει σε ένα συγκεκριμένο θεσμικό, οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον – αυτό το κατανοεί και ο ίδιος. Τον λυπάμαι όμως καθώς προσπαθεί να συμβιβάσει την προσωπική του επιτυχημένη διαδρομή με τα μίζερα αφηγήματα της Αριστεράς. Όλα όσα λέει (άλλα γενικόλογα, άλλα ενδιαφέροντα, άλλα άστοχα) έχουν μικρή σχέση με αυτόν τον αναχρονιστικό ιδεολογικό πολτό που κατέληξε να είναι η ελληνική Αριστερά. Θα μου πείτε, τι να κάνει, πρέπει να πείσει ένα συγκεκριμένο κοινό. Άλλωστε αυτή είναι η δουλειά του και ίσως να είναι καλός σε αυτό ακριβώς: να πουλά αυτό που διαθέτει, πιθανώς υπερτιμολογώντας το. Αλλά όσο ωραία και να το περιτυλίγει, όσο κι αν διψάνε κάποιοι απελπισμένοι να το αγοράσουν, αδιαφορώντας τι περιέχει, όσο κι αν (προφανώς) τσιμπήσαμε όλοι μας, στο τέλος οι αντιφάσεις θα εκπυρσοκροτήσουν. Δεν ξέρω ποιον θα πάρουν τα σκάγια αλλά είναι φανερό πως αν ο κ. Κασσελάκης επιτύχει, το θέαμα θα είναι (για εμάς τους απλούς θεατές) εντυπωσιακό αλλά και λίγο μακάβριο. Οι παραπάνω τέσσερις παρατηρήσεις, το ξαναλέω, έχουν να κάνουν με την πρόσληψη του «φαινομένου Κασσελάκης» και όχι με τον ίδιο. Το φαινόμενο αναδεικνύει άλλα, πιο σημαντικά. Τη σταδιακή απονομιμοποίηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας και των θεσμών της, τη συνειδητοποίηση πως ίσως ο παρεοκρατικός καπιταλισμός είναι η μόνη ρεαλιστική εκδοχή, τη ρευστοποίηση των εννοιών και τη χρεοκοπία των ιδεολογιών, την κυρίαρχη συνωμοσιολογία. Θεωρούμε όλοι δεδομένο ότι παίζουμε σε ένα στημένο παιχνίδι που τα πάντα συγχωρούνται προκειμένου να επικρατήσεις. Οι αρχές και οι ιδέες είναι για τους αφελείς που απέμειναν και τους αρρωστημένα ιδεοληπτικούς.
Και η πέμπτη μετα-παρατήρηση: (ε) Ενώ έχουμε στον Εβρο μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές στην ιστορία της χώρας μας, εμείς ασχολούμαστε με το «φαινόμενο Κασσελάκης». Προφανώς δεν κουνώ το δάχτυλο γιατί και εγώ μόλις αυτό έκανα. Αλλά ενώ η επίδραση του κ. Κασσελάκη στις ζωές μας θα είναι ελάχιστη, αυτό που συνέβη στον Έβρο θα πέσει βαριά πάνω μας, σε εμάς και στα παιδιά μας.
Αριστείδης Χατζής 2 ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ 2023
* Ο Αριστείδης Ν. Χατζής είναι Καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
