“…Σμύρνη Μανίτσα μου” ένα διαφορετικό οδοιπορικό μέσα από ντοκουμέντα και μαρτυρίες για την Σμύρνη

Πολλά έχουν γραφτεί για τη Σμύρνη και το Μικρασιατικό ζήτημα , είτε ιστορικά κείμενα είτε βιωματικά .Ένα βιβλίο που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο το βιβλίο “Σμύρνη…Μανίτσα μου!”

Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα έκδοση  με άξονα  τα ημερολόγια του αξιωματικού  Γεράσιμου Γεννατά που ήταν υπολοχαγός του ελληνικού στρατού κατά την διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας καθώς  και με σχόλια της εγγονής του, ηθοποιού και σκηνοθέτιδας Μάνιας Παπαδημητρίου.

Ξεκινώντας  από την ίδια την  έκδοση του βιβλίου πρέπει να πω  πως πρόκειται πραγματικά για μια πολύ πρωτότυπη απόπειρα παρουσίασης του υλικού, καθώς η έκδοση κινείται σε τρία επίπεδα:

α) Τα ημερολόγια του αξιωματικού ,

β) το φωτογραφικό υλικό και τα ντοκουμέντα  και

γ)  τα ενδιάμεσα σχόλια της συγγραφέως και εγγονής που ουσιαστικά συνδέουν τα ημερολόγια και τα ντοκουμέντα με το σήμερα.

Η εγγονή αποκαλεί τα παιδιά και εγγόνια που γεννήθηκαν και άρα και τον εαυτό της  ως “Τα παιδιά του πολέμου” σημειώνοντας πως “αν δεν είχε γίνει αυτή η  εκστρατεία” αυτά δεν θαχαν ποτέ τους γεννηθεί.

Και αυτό  το δικαιολογεί ως εξής ,

Ο  παππούς, όπως φαίνεται από τα ημερολόγια γνώρισε τον έρωτα της ζωής του στη Σμύρνη και αυτή ήταν η Μανίτσα του δηλ η γιαγιά.

Εκεί όταν έφτασε ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη το 1919 έτυχε να φιλοξενηθεί στο επιταγμένο από τον στρατό σπίτι της Μανίτσας όπου και συναντήθηκαν. Η αφήγηση των πρώτων συναντήσεων τους και του ξυπνήματος του έρωτα ανάμεσα τους είναι γλαφυρότατη  και εξόχως χιουμοριστική καθώς η γλώσσα που χρησιμοποιεί για να την παρουσιάσει είναι η καθαρεύουσα κρατώντας ταυτόχρονα το ύφος υπηρεσιακού ημερολογίου.

Ολόκληρη  η εκστρατεία φαίνεται μέσα από το βλέμμα του ερωτευμένου αξιωματικού, σαν ένα τμήμα μιας εργασίας που τον κρατά κατά καιρούς μακριά από την αγαπημένη του. Πρόκειται φυσικά για το πρώτο διάστημα που ο στρατός είχε νίκες.

Κι όταν έρχεται το δεύτερο πικρό μέρος της ήττας ο αξιωματικός σωπαίνει Δεν γράφει πια για τον έρωτα παρά μόνο για τον πόλεμο μέσα στον οποίο χάνει και τον αγαπημένο του αδελφό.

Ταυτόχρονα τα σχόλια της εγγονής βοηθούν τον αναγνώστη να συνδεθεί με τα πρόσωπα και τη γλώσσα μέσα από το βλέμμα των επόμενων γενεών και το φίλτρο όσων έχουμε ακούσει για όλα αυτά τα γεγονότα  όλοι εμείς που δεν γνωρίσαμε από κοντά πολέμους.

Το ερώτημα που τίθεται είναι ο πόλεμος; Τι είναι για εκείνον που συμμετέχει και τι εκείνον που περιμένει αλλά και για εκείνον που μαθαίνει εκ των υστέρων για αυτόν;

Ο πόλεμος ειδομένος μέσα από τις διαφορετικές αυτές ματιές, μας αποκαλύπτει την πιο ενδιαφέρουσα αντίστιξη καθώς μαθαίνουμε  πόσο διαφορετικό είναι ως συνθήκη  όταν κανείς τον ζει, και πόσο αλλιώς φαίνεται στα μάτια του απορώντος απογόνου, όπως όλοι εμείς ,που ακούμε  όλες αυτές τις ιστορίες, και αναπόφευκτα ζητάμε να συναισθανθούμε βιώματα και καταστάσεις.

Η ιστορία προχωρά και στους επόμενους πολέμους στους οποίους ο παππούς συμμετείχε στο Αλβανικό έπος, την αντίσταση και τον εμφύλιο, και καταλήγει να μας δείξει ένα κομμάτι ιστορίας, που όπως λέει στο επίμετρο ο αναλυτής ιστορικός  Τάσος Σακελλαρόπουλος , συνδέει το τραύμα της μικρασιατικής καταστροφής με το τραύμα του εμφυλίου και ιδιαίτερα της αριστεράς.

Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο τόσο εκδοτικά όσο και συγγραφικά για όποιον αγαπά τα ντοκουμέντα και τις μαρτυρίες , αλλά και την σύνδεσή τους μέσα από την ψυχολογική ματιά.  Στο επίκεντρο βρίσκεται το οικογενειακό τραύμα όπως αυτό δημιουργείται και μας ακολουθεί μέσα από την ιστορία αυτού του τόπου, αλλά και του τρόπου που ζουν οι οικογένειες  μας μέσα  σ’ αυτόν.

Το “Σμύρνη…. Μανίτσα μου!”  θα ενδιαφέρει τόσο τους ιστορικούς αναλυτές για το υλικό των ντοκουμέντων που καταγράφονται, όσο και τον απλό αναγνώστη που αγαπά τις ιστορίες των ανθρώπων όταν αυτές συναντιούνται με την μεγάλη ιστορία του τόπου μας.

Γιάννης Ραμαντάνης