Οι ηθοποιοί της ζωής μας είναι όλα τα πανεπιστήμια του σύμπαντος

Της Ήρας Κλήμου

Nick Skop.

*…Θυμήθηκα τούτη τη φωτογραφία με αφορμή τη χθεσινή, μεγαλειώδη, κινητοποίηση των ηθοποιών και άλλων καλλιτεχνών.

Είναι άνοιξη του 1952, ύστερα από την παράσταση “Προμηθέας Δεσμώτης” του Αισχύλου στις δελφικές εορτές (σκηνοθεσία και δραματουργική επεξεργασία του Λίνου Καρζή). Στη φωτογραφία εικονίζονται κρατώντας ανθοδέσμες ο θρυλικός Μάνος Κατράκης με την αγαπημένη του μητέρα, την Ειρήνη, και η κορυφαία του χορού. Δηλαδή, η Μαλαίνα Ανουσάκη.

Ηθοποιάρα, αφοσιωμένη αγωνίστρια και κομμουνίστρια, με ακατάβλητο θάρρος στην Αντίσταση και στα μαύρα χρόνια του (μετ)εμφυλίου. Από τις πιο γλυκές, εγκάρδιες, δοτικές ανθρώπους που έχω γνωρίσει, εκδηλωτική με τους συντρόφους/τις συντρόφισσες μιας ολόκληρης ζωής, αλλά και με τον “συντροφάκο” που την πλησίασε σε κάποιο φεστιβάλ της ΚΝΕ ή σε κάποια εκδήλωση του πρώτου Συνασπισμού στα Εξάρχεια. Η Μαλαίνα, το Μαλαινάκι, που έζησε δέκα ζωές σε μία. Η Μαλαίνα, το Μαλαινάκι, που με δυνάμεις σχεδόν μεταφυσικές κουβαλούσε, ανάμεσα στις σφαίρες των Γερμανών και των δωσίλογων, τραυματίες και νεκρούς δυο φορές το μπόι της στις αιματοβαμμένες εκείνες διαδηλώσεις του 1942 και του 1943. Η Μαλαίνα, το Μαλαινάκι, που έβγαζε ύστερα τα ματωμένα ρούχα της και φορούσε το κοστούμι της παράστασης για ν’ ανέβει στο σανίδι του “Θεάτρου Τέχνης”. Η Μαλαίνα, το Μαλαινάκι, που καταδικάστηκε σε θάνατο το 1948, που σύρθηκε σε φυλακές και εξορίες, διατηρώντας πάντα τη σεμνή αξιοπρέπεια και τη σπάνια ευγένειά της. Η Μαλαίνα, το Μαλαινάκι, που μεγάλωσε μόνη της την κόρη της, που ήταν πραγματική εμπειρία να την ακούσεις να μιλάει για την αρχαία τραγωδία, που υπερασπιζόταν με πάθος τους αγώνες των ηθοποιών και του ΣΕΗ για το ψωμί και τον πολιτισμό αυτού του τόπου.

Σε αυτή τη φωτογραφία τόσο ο Μάνος Κατράκης όσο και η Μαλαίνα Ανουσάκη είχαν επιστρέψει στο θέατρο ύστερα από χρόνια βασάνων και κατατρεγμών, εγκαινιάζοντας μια θεατρική συνεργασία, η οποία θα μπορούσε να ονομαστεί γόνιμη, πολύμορφη και συστηματική.

Όταν πέθανε ο Μάνος Κατράκης ήμουν εννιά ετών. Θυμάμαι, όμως, πολύ καθαρά τον συγκλονισμό του κόσμου, τα αφιερώματα, τις συζητήσεις, τις αναφορές σε αυτό τον βαθύτατα ανθρώπινο ηθοποιό, ο οποίος δεν έκρυβε τα πάθη του, αυτοσαρκαζόταν, μιλούσε με τρυφερότητα για όλη τη φθορά που κουβαλάμε πάνω μας τραγικά και κάποιες φορές αλαφρώνει με τα σπάνια φτερά της δημιουργίας.

Θυμάμαι να στέκομαι μόνος μπροστά στο ραδιόφωνο, ένα σεπτεμβριάτικο απόγευμα, με την κουρτίνα του παραθύρου να ανεμίζει σαν πανί στον χλιαρό αέρα. Κι από το ραδιόφωνο – ήταν η εκπομπή της Τόνιας Καράλη μάλλον ή έτσι μου έχει γραφτεί στη μνήμη – άκουσα να αναβλύζει ατόφια η βαθύτατα ανθρώπινη φωνή του (κάποιοι ξενέρωτοι την αποκαλούσαν “θεία”), σαν ορίζοντας ενός μουσικού θέματος κι ως ορίζουσα της ποίησης (του Λόρκα μέσω Γκάτσου, έμαθα πολύ αργότερα). Ύστερα το παιδικό δάχτυλο έσπρωξε το κουμπί στη διαπασών και πλημμύρισε τον αέρα αυτό:

Οι ηθοποιοί της ζωής μας είναι όλα τα πανεπιστήμια του σύμπαντος. Και κάτι πιο πολύ ακόμα.