Wangari Maathai: η νομπελίστρια σύμβολο

• Η γέννηση μιας γυναίκας ορόσημο

H Wangari Muta Maathai γεννήθηκε την 1^η Απριλίου του 1940 στο χωριό Ihithe της περιοχής Nyeri στην, τότε βρετανική αποικία, Κένυα. Μέλος πολυμελούς οικογένειας κολίγων, η Wangari Maathai εγγράφηκε από τους γονείς της στο δημοτικό σχολείο της περιοχής στην ηλικία των οχτώ ετών ύστερα από παραίνεση του μεγαλύτερου αδερφού της και παρά το γεγονός ότι η εκπαίδευση των κοριτσιών ήταν σαφώς κάτι ασυνήθιστο για την εποχή. Έχοντας αριστεύσει, στα έντεκα της ξεκίνησε να φοιτά σε ένα καθολικό οικοτροφείο όπου έμαθε άπταιστα αγγλικά και μεταστράφηκε στον καθολικισμό. Οξυδερκής και πρώτη των πρώτων, υπήρξε ένα από τα 300 παιδιά της αφρικανικής χώρας που κέρδισαν το 1960 τη, νεοϊδρυθείσα τότε, υποτροφία Κένεντι για σπουδές στις ΗΠΑ.

Σπούδασε Βιολογία, με μικρή ειδίκευση στη Χημεία και στη Γερμανική Φιλολογία, στο Mount St. Scholastica College (τώρα Benedictine College) του Κάνσας. Δύο χρόνια μετά την απόκτηση του πτυχίου της το 1964, ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στον ίδιο γνωστικό αντικείμενο στο University of Pittsburgh. Την περίοδο αυτή ήρθε πρώτη φορά σε επαφή με την έννοια της «περιβαλλοντικής αποκατάστασης», όταν τοπικοί περιβαλλοντολόγοι άρχισαν να ασκούν πιέσεις για καθαρισμό της πόλης από το καυσαέριο αλλά και με την έντονη ριζοσπαστικοποίηση που έφερναν τα κινήματα στην Αμερική. Οι αγώνες των μαύρων για ίσα δικαιώματα μαζί με τους μεγάλους αγώνες ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ σίγουρα επηρέασαν τον τρόπο σκέψης και δράσης της. Τον Απρίλιο του 1966 γνώρισε τον άντρα της, Mwangi Mathai, με τον οποίο αργότερα απέκτησαν τρία παιδιά.

Με το πέρας των σπουδών της, η Wangari Maathai δέχθηκε πρόταση να αναλάβει τη θέση του βοηθού ερευνητή στο πλευρό ενός καθηγητή Ζωολογίας στο University College of Nairobi. Όταν επέστρεψε όμως στην Κένυα, πληροφορήθηκε ότι η θέση είχε δοθεί σε κάποιον άντρα της φυλής του καθηγητή με τον οποίο επρόκειτο να συνεργαστεί, γεγονός που η Wangari Maathai εξέλαβε ως σεξισμό και φυλετική ευνοιοκρατία. Τελικά, εργάστηκε στον τομέα της μικροσκοπικής ανατομικής των φυτικών και ζωικών ιστών στο νεοσύστατο τότε τμήμα ανατομίας της Κτηνιατρικής Σχολής του University College of Nairobi, με πρωτοβουλία του καθηγητή Reinhold Hofmann. Συνέχισε τις σπουδές της στο University of Giessen και στο University of Munich της Γερμανίας και έγινε η πρώτη γυναίκα της ανατολικής Αφρικής που πήρε ποτέ διδακτορικό τίτλο, με ειδίκευση στην κτηνιατρική ανατομία.

Συνέχισε την επαγγελματική της σταδιοδρομία στο πανεπιστήμιο του Ναϊρόμπι, όπου παρά τους φραγμούς της ανδροκρατούμενης πανεπιστημιακής κοινότητας, έγραψε για δεύτερη φορά ιστορία όταν ανέλαβε τη θέση του πρύτανη στο τμήμα Κτηνιατρικής Ανατομίας, αποτελώντας έτσι την πρώτη γυναίκα πρόεδρο πανεπιστημιακού τμήματος στην Αφρική. Παράλληλα με την αξιοθαύμαστη καριέρα της, συνέβαλε ενεργά στην εξομάλυνση της ανισότητας ανάμεσα στους άντρες και στις γυναίκες ακαδημαϊκούς και ασχολήθηκε με πολλές οργανώσεις σχετικά με τα δικαιώματα των γυναικών και την περιβαλλοντική υποβάθμιση της Κένυας.

• Η ίδρυση του «Green Belt Movement»

Οι αναπτυξιακοί στόχοι των εκάστοτε κυβερνήσεων σε συνδυασμό με την ασύλληπτη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος της Κένυας εξαιτίας της αποψίλωσης των δασών, οδήγησαν την οικολογικά ευαισθητοποιημένη από νεαρή ηλικία Wangari Maathai, να ιδρύσει το 1977 το «Green Belt Movement» («Κίνημα της Πράσινης Ζώνης»). Στόχος του η αναδάσωση των ευπαθών εκτάσεων αλλά και η επαγγελματική αποκατάσταση των γυναικών, δίνοντας έτσι στο κίνημα έναν οικολογικό και συνάμα κοινωνικό χαρακτήρα. «Οι γυναίκες χρειάζονταν εισόδημα και χρειάζονταν πηγές, γιατί οι δικές τους εξαντλούνταν. Αποφασίσαμε λοιπόν να λύσουμε και τα δύο προβλήματα ταυτοχρόνως», είχε υποστηρίξει σοφά η Wangari Maathai.

Το εγχείρημα της Maathai στέφτηκε με επιτυχία, με το κίνημα να κερδίζει αναγνωρισιμότητα και πέρα από τα σύνορα της Κένυας με εκπροσώπους από δεκαπέντε άλλες αφρικανικές χώρες να ζητούν τα φώτα της για τη σύσταση παρόμοιων κινημάτων, με σκοπό την καταπολέμηση της απερήμωσης, της αποψίλωσης των δασών, των υδάτινων κρίσεων και της αγροτικής πείνας. Η προσοχή που έλαβε το κίνημα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ήταν τεράστια, με την Wangari Maathai να επιβραβεύεται με πολυάριθμα βραβεία και το Κίνημα της Πράσινης Ζώνης να αποδεικνύεται το μεγαλύτερο πρόγραμμα δεντροφύτευσης της Αφρικής, συμβάλλοντας στη φύτευση περισσότερων από 30 εκατομμυρίων δέντρων στην Κένυα και παρέχοντας εισόδημα, δεξιότητες και ευκαιρίες σε 30.000 και πλέον γυναίκες.

• Η μάχη με το καθεστώς

Με την Wangari Maathai να αντιτάσσεται πάντοτε στις κυβερνητικές πολιτικές ανάπτυξης μέσω της εκμετάλλευσης του φυσικού κόσμου, το Κίνημα της Πράσινης Ζώνης γρήγορα βρέθηκε στο στόχαστρο των υψηλά ιστάμενων της κενυατικής πολιτικής σκηνής. Το ποτήρι ξεχείλισε το 1989, όταν η κυβέρνηση του Προέδρου Daniel Arap Moi αποφάσισε να θυσιάσει ένα σημαντικό τμήμα του μεγαλύτερου δημόσιου πρασίνου του Ναϊρόμπι, το Uhuru Park, ώστε στη θέση του να χτιστεί 60όροφος ουρανοξύστης όπου θα στεγάζονταν κυβερνητικά γραφεία και πολυτελείς επιχειρήσεις. Η Maathai έγραψε επιστολές διαμαρτυρίας σε εφημερίδες και αξιωματούχους της κυβέρνησης, υποστηρίζοντας ότι η πόλη χρειαζόταν έναν φυσικό χώρο ανοιχτό σε όλους, περισσότερο από ότι χρειαζόταν επιπλέον πολυτελείς εγκαταστάσεις για τους πλούσιους. Μη λαμβάνοντας κάποια απάντηση, απευθύνθηκε στους ξένους επενδυτές με αίτημα να αποσύρουν τα σχέδια τους. Εξαιτίας της μεγάλης έκτασης που το θέμα απέκτησε μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης, με πολλούς άλλους Κενυάτες να αντιδρούν επίσης στα πλάνα της κυβέρνησης, η υλοποίηση του σχεδίου αναστάλθηκε.

Ο πόλεμος που δέχτηκε η ίδια και το κίνημα από τα μέλη της κυβέρνησης ήταν αναμενόμενος. Τα γραφεία της Πράσινης Ζώνης έκλεισαν και το σπίτι της Maathai άρχισε να λειτουργεί ως έδρα του κινήματος. Ακολούθησαν αναρίθμητες συλλήψεις της Wangari Maathai με την κατηγορία της προδοσίας, συνοδευόμενες από άθλιες συνθήκες κράτησης και βασανισμούς. Ισχυρά αντιδικτατορικά πιστεύω εισχώρησαν στο περιβαλλοντικό πνεύμα του κινήματος. Έχοντας στο πλευρό της την κοινή γνώμη και τις μητέρες πολιτικών κρατουμένων, η Wangari Maathai πρωτοστάτησε σε διαμαρτυρίες και καμπάνιες για αποφυλάκιση των κρατούμενων από το καθεστώς, με καθοριστική την αιματηρή συμπλοκή πολιτών και αρχών σε διαμαρτυρία στο Uhuru Park. «Κανείς δεν θα με ενοχλούσε αν το μόνο που έκανα ήταν να ενθαρρύνω γυναίκες να φυτεύουν δέντρα», δήλωσε ύστερα από τον άγριο ξυλοδαρμό της.

• Η διεθνής αναγνώριση και το Νόμπελ Ειρήνης 

Ο αγώνας διαφύλαξης της χλωρίδας και πανίδας της Κένυας συνέχισε να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής της Wangari Maathai, παρά τις φυλακίσεις και του ξυλοδαρμούς. Το καλοκαίρι του 1998, η κυβέρνηση δρομολόγησε το σχέδιο ιδιωτικοποίησης ενός μεγάλου μέρους του δασικού καταφυγίου Karura. Η Maathai διαμαρτυρήθηκε μέσω επιστολών προς την κυβέρνηση και τον Τύπο, καθώς το δάσος χρησίμευε ως «πνεύμονας» οξυγόνου για το Ναϊρόμπι, αλλά και ως σπίτι για σπάνια είδη φυτών και ζώων. Στις 8 Ιανουαρίου 1999, μια ομάδα διαδηλωτών, συμπεριλαμβανομένου της Wangari Maathai, έξι βουλευτών της αντιπολίτευσης, δημοσιογράφων, διεθνών παρατηρητών, μελών της Πράσινης Ζώνης και υποστηρικτών της,  προσπάθησαν να φυτέψουν στο δάσος Karura ένα δέντρο ως ένδειξη διαμαρτυρίας, δέχτηκαν όμως επίθεση από τους ανθρώπους ασφαλείας του χώρου που έληξε με σοβαρούς τραυματισμούς. Το ντοκουμέντο της επίθεσης προκάλεσε διεθνή οργή. Διαδηλώσεις φοιτητών ξέσπασαν σε ολόκληρο το Ναϊρόμπι και ορισμένες από αυτές τις ομάδες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία. Οι διαμαρτυρίες συνεχίστηκαν μέχρι τις 16 Αυγούστου 1999, όταν ο πρόεδρος ανακοίνωσε ότι απαγορεύει κάθε κατανομή δημόσιας γης.

Με την  πτώση του προέδρου Moi από την εξουσία το 2002 ο δρόμος για τη βουλή ήταν πλέον ανοιχτός για τη Wangari Maathai. Έπειτα από κάποιες αποτυχημένες απόπειρες,  κάθισε στα έδρανα του κοινοβουλίου της Κένιας την ίδια χρονιά, κερδίζοντας επάξια την προεδρεία του υπουργείου Περιβάλλοντος, Φυσικού Πλούτου και Άγριας Ζωής. Αποκορύφωμα των λαμπρών της διακρίσεων και ύστατη ανταμοιβή των αγώνων της το Νόμπελ Ειρήνης με το οποίο βραβεύτηκε το 2004 για «τη συνεισφορά της στην αειφόρο ανάπτυξη, τη δημοκρατία και την ειρήνη». Η Νορβηγική επιτροπή του βραβείου Νόμπελ έγραψε στην αναγγελία της νίκης της: «Η Maathai αντέδρασε θαρραλέα ενάντια στο πρώην καταπιεστικό καθεστώς στην Κένυα. Οι μοναδικές μορφές δράσης της συνέβαλαν στην ανάδειξη της πολιτικής καταπίεσης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Υπήρξε πηγή έμπνευση για πολλούς στον αγώνα για δημοκρατικά δικαιώματα και έχει ενθαρρύνει ιδιαίτερα τις γυναίκες να βελτιώσουν την κατάστασή τους.»

• Τα μετέπειτα χρόνια

Η συλλογή των επιτευγμάτων της διανθίστηκε περαιτέρω τα επόμενα χρόνια με κυριότερους σταθμούς το επίτιμο διδακτορικό δίπλωμα που παρέλαβε από το πανεπιστήμιο του Connecticut και την ίδρυση του Nobel Women’s Initiative σε συνεργασία με άλλες έξι γυναίκες βραβευμένες με Νόμπελ Ειρήνης προκειμένου να υποστηρίξουν τις γυναικείες ομάδες σε όλο τον κόσμο στην εκστρατεία για δικαιοσύνη, ειρήνη και ισότητα. Το 2006 γνώρισε τον τότε γερουσιαστή Barak Obama και φύτεψαν από κοινού ένα δέντρο στο πάρκο Uhuru στο Ναϊρόμπι, ενώ το 2009 αναγνωρίστηκε ως η πρώτη ηρωίδα της ειρήνης και παρέλαβε το Βραβείο Προέδρου από τα Βραβεία Εικόνας NAACP.

Η Wangari Maathai έχασε τη μάχη με τη ζωή στις 25 Σεπτεμβρίου του 2011 στο νοσοκομείο του Ναϊρόμπι, ύστερα από επιπλοκές που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της θεραπείας της κατά του καρκίνου των ωοθηκών. Ο αντίκτυπος της δυναμικής της παρουσίας δεν σταμάτησε όμως εκεί. Το 2012 το φόρουμ των Ηνωμένων Εθνών για τα δάση καθιέρωσε βραβείο με το όνομά της, ενώ στην Ουάσιγκτον εγκαινιάστηκαν οι κήποι Wangari, μια έκταση πρασίνου 2,7 στρεμμάτων ανοιχτή για το κοινό. Στο πανεπιστήμιο του Pittsburgh διαμορφώθηκε κήπος εις μνήμην της και στη πανεπιστημιούπολη του Benedictine College, όπου φοίτησε, στήθηκε άγαλμα προς τιμήν της. Το Κίνημα της Πράσινης Ζώνης εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να φυτεύει δέντρα και να μάχεται για τα ιδεώδη τα οποία η ίδια με τόσο ζήλο υπερασπίστηκε.

Η επιμονή και η αναντίρρητη προφορά της Wangari Maathai παραμένει ένα φωτεινό παράδειγμα ανθρώπου που αγωνίστηκε ολόψυχα για την εξάλειψη των κοινωνικών αδικιών και την προάσπιση του φυσικού κόσμου της αφρικανικής ηπείρου με μόνα όπλα το κοφτερό της μυαλό και τη δύναμη της φωνή της.

Κάθε άτομο που έχει πετύχει κάτι έχει πέσει κάτω πολλές φορές. Αλλά όλοι τους σηκώθηκαν ξανά και συνέχισαν, και αυτό είναι ότι προσπάθησα να κάνω πάντα.

ΠΗΓΗ: maxmag.gr