“Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά”: Η καταστροφική δύναμη του λαϊκισμού

Είναι δύσκολο, ακόμα κι αν πρόκειται για ευθέως πολιτικό μυθιστόρημα (έτι δυσκολότερο αν η ηλικία του ξεπερνά τα εβδομήντα χρόνια), ένα λογοτεχνικό έργο να παραπέμπει με αναπάντεχη ζωντάνια και αμεσότητα στο κοινωνικοπολιτικό κλίμα μιας εποχής όπως η σημερινή.

Ο λόγος είναι για το βιβλίο του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν (Robert Pen Warren) «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά», που κυκλοφορεί σε έναν ιδιαίτερα καλαίσθητο τόμο από τις εκδόσεις Πόλις, σε εξαιρετική μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου (μια προσπάθεια-άθλος να αποδοθεί το γλωσσικό κλίμα του αμερικανικού Νότου). Το βιβλίο, γραμμένο από κάποιον που ενώ διακρίθηκε στις ΗΠΑ πρωτίστως για τις ποιητικές του επιδόσεις (ο Γουόρεν ήταν επίσης κριτικός και πανεπιστημιακός δάσκαλος), κέρδισε το βραβείο μυθιστορήματος Πούλιτζερ για το 1947 ενώ Πούλιτζερ για την ποίηση απέσπασε άλλες δυο φορές στη ζωή του (γεννήθηκε το 1905 και πέθανε το 1989). Το «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» μεταφέρθηκε δισ. στον κινηματογράφο, τη μια σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Ρόσσεν (τιμήθηκε με το Όσκαρ καλύτερης ταινίας) και την άλλη σε σκηνοθεσία Σίντνεϊ Λιούμετ, και δισ. επίσης στην τηλεόραση, εμπνέοντας επιπροσθέτως μια πολυσυζητημένη όπερα.

Η ιστορία την οποία ξετυλίγει το βιβλίο είναι η ιστορία ενός λαϊκιστή κυβερνήτη του Νότου κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 (ο Γουόρεν αρνήθηκε πάντοτε με σθένος να τον ταυτίσει με τον ακροδεξιό κυβερνήτη της Λουϊζιάνα Χιούι Λονγκ). Ο Γουίλι Σταρκ εμπλέκεται σε ατελείωτες συναλλαγές με κατάφωρο το στίγμα της δημόσιας διαφθοράς και καταλήγει, ακριβώς εξαιτίας της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του, δολοφονημένος. Είναι σίγουρα δύσκολο να μη φέρει κανείς στον νου του, για να έρθουμε στα χρόνια μας, τον βίο και την πολιτεία του Ντόναλτ Τραμπ, που εγκατέλειψε τον προεδρικό θώκο με ανατριχιαστικά επεισοδιακό τρόπο, αλλά το «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» δεν έχει στην πραγματικότητα αναλογίες με την περίοδο διακυβέρνησής του ούτε αποτελεί μια δραματική προειδοποίηση για το μέλλον του ολοκληρωτισμού, όπως συμβαίνει με το «Δεν γίνονται αυτά εδώ» του Λιούις Σίνκλερ (βραβείο Νόμπελ 1930, το πρώτο αμερικανικό Νόμπελ για τη λογοτεχνία), μολονότι ο τελευταίος έσπευσε έγκαιρα να αποδώσει όλα τα εύσημα στον Γουόρεν. Το μυθιστόρημα κλείνει το μάτι στα έργα και τις ημέρες του καιρού μας όχι με την έννοια ότι προφητεύει κάποιον επερχόμενο ολοκληρωτισμό ή ότι σκιαγραφεί το πορτρέτο ενός επικίνδυνου για τους δημοκρατικούς θεσμούς ηγέτη, αλλά στο πλαίσιο του ότι αποκαλύπτει τη βαθύτερη, μόνιμη λειτουργία του πολιτικού συστήματος στην Αμερική.

Φιλόδοξος, με εδραίες πεποιθήσεις για το πώς πρέπει να εκσυγχρονιστεί η χώρα του στα χρόνια του οικονομικού Κραχ, καθώς και με τεράστια θέληση, ο Σταρκ τιμά αρχικά την αγροτική του καταγωγή και τις προοδευτικές του ιδέες, με τη διαφορά πως γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι αν θέλει να συνεχιστεί η πολιτική του τύχη πρέπει να υποταχθεί στις στάσιμες, περίπου αντιδραστικές αντιλήψεις των ψηφοφόρων του, και να χώσει το κεφάλι του στον βούρκο, θυσιάζοντας τα πάντα στον αγώνα αναπαραγωγής της εξουσίας.

Ο Τζακ Μπέρντεν είναι ο δεύτερος ήρωας του βιβλίου, ο αφηγητής της πολιτικής τραγωδίας του Σταρκ, όπως και ο αναντικατάστατος σύμβουλος και εντολοδόχος του. Με ιστορικές σπουδές και με μια γενικότερη καλλιέργεια, ο Τζακ ακολουθεί από κοντά τον ηγέτη, αδιάφορος για τις ηθικές του επιλογές και έτοιμος για οποιαδήποτε εξυπηρέτηση του ζητηθεί. Και εδώ ξεκινάει να αναδεικνύεται η μεγάλη τέχνη της λογοτεχνικής γραφής του Γουόρεν. Συνεχείς αναδρομές στο παιδικό και το νεανικό του παρελθόν του αφηγητή, με λεπταίσθητες παρατηρήσεις για το κοινωνικό περιβάλλον και τις ταξικές και φυλετικές διαιρέσεις του Νότου, όπως και πλήθος εικόνων για τους δρόμους μέσω των οποίων αφομοιώνει και εν τέλει συντρίβει τον Σταρκ η βαθιά Αμερική. Κι όλα αυτά σε συνδυασμό με την εφαρμογή μιας σπάνιας δεξιότητας αφηγηματικής τεχνικής, που ακτινογραφεί με ανάγλυφες λεπτομέρειες τη συνείδηση και τις εσωτερικές πτυχές του όχι μόνο του κοσμοειδώλου, αλλά και της ατομικής προϊστορίας όλων των ηρώων (πρωταγωνιστών και συμπρωταγωνιστών). Έτσι, ο Τζακ (λογοτεχνικά σημαντικότερος του Σταρκ) πυροδοτεί σιγά-σιγά το φυτίλι για την επερχόμενη καταστροφή, αποθεμελιώνοντας την ίδια ώρα εξ ολοκλήρου και τον εαυτό του.

Ο αδιάφορος δικαστής που θα βάλουν στο στόχαστρο ο Σταρκ και ο Μπέρντεν προκειμένου να προωθήσουν τα συμφέροντά τους, και το κορίτσι με το οποίο είναι ερωτευμένος από νεαρός ο Τζακ, θα οδηγήσουν βασανιστικά αργά, πλην με μιαν άκρως συναρπαστική μέθοδο, σε ένα φονικό το οποίο αποτελεί συνέπεια όσων έχουν προηγηθεί επί δεκαετίες: από τη σμπαραλιασμένη οικογενειακή ζωή του Τζακ, τον άγνωστο μέχρι την τελευταία στιγμή πατέρα του και το ακαταλόγιστο του ψυχισμού της μάνας του μέχρι την ερωτική κατασπατάληση της αγαπημένης του στα χέρια του Σταρκ και το δράμα του ιδεοληπτικά αδιάφθορου αδελφού της. Και να πώς ο Γουόρεν καταφέρνει να μιλήσει για τα τέρατα του λαϊκισμού και της διαφθοράς (για τον σκληρό οικονομικό και πολιτικό πυρήνα των νεότερων κοινωνιών), χωρίς να παραμερίσει ούτε κατά διάνοια τις εξατομικευμένες ρίζες τους. Να, με άλλα λόγια, πώς το προσωπικό, το οικογενειακό και το ερωτικό αποκτούν διάφανο πολιτικό μέγεθος μέσα σε ένα πολιτικό μυθιστόρημα που ξέρει καλά πώς να μη μιλάει μόνο για την πολιτική.

Β. Χατζηβασιλείου

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ