Η σύγχρονη ιστορία του τόπου του Χαλανδρίου συνάντησε τη βιωμένη ιστορία μέσα από τις προσωπικές μαρτυρίες μελών του πληρώματος του αντιτορπιλικού «Βέλος» στην εκδήλωση που διοργάνωσε ο Δήμος, στις 25 Απριλίου 2023, στο Κέντρο Νεότητας του Δήμου, για τα 50 χρόνια από την εκδήλωση της ανταρσίας στο πλοίο, 25 Μαΐου 1973, αποδίδοντας την οφειλόμενη τιμή σε μια από τις κορυφαίες πράξεις του αντιδικτατορικού αγώνα, η οποία ακολούθησε την κατάληψη της Νομικής και προηγήθηκε της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, που έδωσε τη τελειωτικό χτύπημα στη χούντα.
Στο κατάμεστο Κέντρο Νεότητας, ανάμεσα σε ιστορικές καταγραφές, μνήμες και έντονα συναισθήματα, οι ομιλητές πρόσφεραν ένα «πολύτιμο μάθημα ιστορίας, αυτογνωσίας, ελευθερίας και αγάπης για τη ζωή», όπως είπε η αντιδήμαρχος Παιδείας Ιωάννα Αθανασάτου που συντόνισε την εκδήλωση.
Παρουσία της οικογένειας του θρυλικού κυβερνήτη Νίκου Παππά και στελεχών του πληρώματος του «Βέλος», που ήρθαν από όλη την Ελλάδα για να τιμήσουν την εκδήλωση, αναβίωσε το ιστορικό πλαίσιο που οδήγησε στην χούντα, η προετοιμασία που απαιτήθηκε για το Κίνημα του Ναυτικού, οι ιστορικές στιγμές που εκτυλίχθηκαν πάνω στο αντιτορπιλικό «Βέλος», η τεράστια κινητοποίηση της παγκόσμιας κοινότητας που ακολούθησε τη γνώση ότι οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας δεν ταυτίζονταν με τη χούντα, αλλά και η προσπάθεια, που δεν έχει ακόμα τελεσφορήσει, για να διασωθεί το «Βέλος» που κινδυνεύει να βυθιστεί στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.
Σίμος Ρούσσος, δήμαρχος Χαλανδρίου: «Είμαστε ευγνώμονες για την ελπίδα που δώσατε σ’ αυτό το λαό»
«Η παρουσία όλων σας εδώ επιβεβαιώνει ότι όσο και αν ορισμένοι προσπαθούν για το αντίθετο, υπάρχουν πολλοί και πολλές σε αυτή την πόλη που δεν είναι αμνήμονες. Και υπάρχουν ακόμα περισσότεροι που δεν συμβιβάζονται με την αντίληψη ότι αυτή η πατρίδα πρέπει να θάβει τα μνημεία της, να τσιμεντώνει την ιστορία της και να αφήνει να γίνονται παλιοσίδερα τα σύμβολα του δημοκρατικού της αγώνα», είπε ο δήμαρχος Χαλανδρίου Σίμος Ρούσσος, καλωσορίζοντας όλες και όλους στην εκδήλωση.
»Μισό και αιώνα από τη ανταρσία του “Βέλους” οι μνήμες, οι αγωνίες, τα διδάγματα, τα ερωτήματα των ανθρώπων που σήκωσαν στους ώμους την αντιδικτατορική πάλη παραμένον, με άλλο τρόπο βέβαια, τραγικά επίκαιρα και στις μέρες μας. Όχι μόνο γιατί η Δημοκρατία, η Ανεξαρτησία και η Ελευθερία παραμένουν για το λαό μας έννοιες λειψές, κουτσές και ανολοκλήρωτες και στρυμωγμένες ανάμεσα σε παράλογες απαιτήσεις, επιτηρήσεις και εξαρτήσεις των αιώνιων δυναστών αυτής της πατρίδας, που αλλάζουν ονόματα αλλά όχι μυαλά, αλλά γιατί η Ιστορία έχει την παραξενιά και απειλεί να επαναλαμβάνεται, ακόμα κι όταν αυτό γίνεται ως φάρσα», σημείωσε, μεταξύ άλλων, στο σύντομο χαιρετισμό του ο Σίμος Ρούσσος και κατέληξε:
»Γράφει κάπου ο Νερούδα ότι η ελπίδα έχει δύο παιδιά, την οργή για την πραγματικότητα και το θάρρος να την αλλάξει. Είμαστε ευγνώμονες σε όλους εσάς του πληρώματος του “Βέλους” και για οργή και για το θάρρος και για την ελπίδα που δώσατε σε αυτό το λαό».
Κωστής Γκορτζής: «Το “Βέλος” και το Κίνημα του Ναυτικού ανήκουν στην ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού που για χιλιάδες χρόνια συντηρεί τον ελληνικό πολιτισμό στα σκαριά του»
Ο αντιναύαρχος ε.α., μέλος του πληρώματος του «Βέλος» και συγγραφέας Κωστής Γκορτζής, ο οποίος ταξίδεψε από τη Θεσσαλονίκη για να συμμετάσχει στην εκδήλωση, συνόψισε με εξαιρετική ακρίβεια τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς και το ιστορικό πλαίσιο που «γέννησε» τη στρατιωτική δικτατορία, η οποία «ως πάγιο σχέδιο ανάγκης θεσμικών και εξωθεσμικών κέντρων εξουσίας, από το τέλος του εμφυλίου πολέμου, ήταν αντικειμενικά αναπόφευκτη», όπως τόνισε χαρακτηριστικά.
Περιέγραψε την προετοιμασία του Κινήματος του Ναυτικού, την εντυπωσιακή απήχηση που είχε η ανταρσία του «Βέλους» από τη μια άκρη του κόσμου έως την άλλη, χαρακτηρίζοντας «καταλυτικές» τις πολιτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν μετά το προδομένο Κίνημα του Ναυτικού και την ανταρσία στο «Βέλος» και κατέληξε, καταχειροκροτούμενος:
«Το “Βέλος” και το Κίνημα του Ναυτικού δεν ανήκουν σε κανέναν, ανήκουν στην Ιστορία της Ελλάδας και στην Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού, της κιβωτού που για χιλιάδες χρόνια συντηρεί την ελληνική Δημοκρατία και τον ελληνικό Πολιτισμό στα σκαριά του. Το σωστό ή λάθος των ενεργειών θα το κρίνει η Ιστορία όταν οι πρωταγωνιστές θα έχουν εκλείψει βιολογικά, αλλά μέχρι τότε ουδείς δικαιούται, με φαντασιώσεις, να τις οικειοποιείται και να τις εκμεταλλεύεται για οποιοδήποτε λόγο. Είμαστε εδώ και θα είμαστε εδώ να αποτίουμε φόρο και δόξα και τιμή στους απόντες συναδέλφους- συντρόφους στη θάλασσα και στους αγώνες. Δόξα και τιμή σε όλα τα στελέχη του Κινήματος του Ναυτικού του ’73 που διέσωσαν την τιμή και το γόητρο των Ενόπλων Δυνάμεων από το στίγμα της Δικτατορίας».
Γιώργος Σαραφιανός: «Σκύβω το κεφάλι με σεβασμό στο Νίκο Παππά που μας έκανε να κάνουμε την υπέρβαση της ζωής μας»
Ο Χαλανδραίος Γιώργος Σαραφιανός, ένας εκ των τεσσάρων συμπολιτών μας, που υπήρξαν μέλη του «Βέλος» και της ομάδας των 31 αμούστακων ναυτικών που ακολουθώντας τον καπετάνιο τους Νίκο Παππά ζήτησαν πολιτικό άσυλο στην Ιταλία, περιέγραψε με δάκρυα στα μάτια τις συγκλονιστικές στιγμές που έζησε στο αντιτορπιλικό, όταν ο Νίκος Παππάς τους συνεπήρε με τα λόγια του για την ελευθερία , αλλά και όσα ακολούθησαν.
«Δεν το είχα ξαναζήσει ποτέ. Να μιλάει ένας κυβερνήτης σε πολεμικό πλοίο για ελευθερία. Εμείς είχαμε μάθει στην πειθαρχία από μικρά παιδιά. Τη λέξη ελευθερία δεν την πολυχρησιμοποιούσαμε. Εγώ, όπως πάντα αυθόρμητος, άρχισα να κλαίω. Γιατί μας μιλούσε για τους συνταγματάρχες, για τους προδότες που ξεφτίλισαν τη χώρα μας και τη Δημοκρατία. “Εγώ θα μείνω έξω, μας είπε. Θα ζητήσω πολιτικό άσυλο. Όσοι μπορείτε να το δηλώσετε, αρκεί να μην έχετε οικογενειακές υποχρεώσεις, αλλά έχω να σας πω το εξής: Δεν μας εγγυάται κανείς ότι θα πάρουμε πολιτικό άσυλο”. Εκεί τον πίστεψα. Είδαμε όλη τη ζωή μας να περνάει από μπροστά μας, όμως είχαμε τη συνείδηση. Θέλαμε την ελευθερία. Θέλαμε να κάνουμε την υπέρβαση της ζωής μας. Να σηκώσουμε κεφάλι στους τυράννους. Την άλλη μέρα λοιπόν και ‘γω στον κατάλογο γραμμένος, αλλά δεν ήξερα πόσοι άλλοι είναι. Όταν μας είπαν να βγούμε με τη στολή υπ’ αριθμ. 8, την επίσημη στολή, και να πάμε στο δεξί κατάστρωμα, βλέπω εκεί τον Κώστα (Γκορτζής) βλέπω και τους άλλους», σημείωσε, μεταξύ άλλων ο Γιώργος Σαραφιανός.
Με το ίδιο ενθουσιασμό μίλησε για το τεράστιο κύμα συμπαράστασης που ξεσήκωσε στην Ιταλία αλλά και σε όλο τον κόσμο η ανταρσία του «Βέλους» και για το πόσο καθοριστική ήταν, κατά την άποψή του, η πίεση που άσκησαν τα εργατικά συνδικάτα της χώρας στην κυβέρνηση του Τζούλιο Αντρεότι, για την παραχώρηση του ασύλου.
«Σκύβω με σεβασμό το κεφάλι στο Νίκο Παππά που μας έκανε να κάνουμε την υπέρβαση της ζωής μας, αλλά και σε όλα αυτά τα νέα παιδιά που προτίμησαν να καταστραφούν», κατέληξε ο Γιώργος Σαραφιανός.
Αλέκος Αβραάμ: «Με τσάκισαν τα δάκρυα του Νίκου Παππά»
Ο επίσης Χαλανδραίος και μέλος του πληρώματος του «Βέλος» Αλέκος Αβραάμ αναφέρθηκε στο πως βίωσε ο ίδιος τη στιγμή της ανακοίνωσης, από τον καπετάνιο, της ανταρσίας και σε μια σκηνή που, όπως συνήθως συμβαίνει με τα “μικρά” που συνοδεύουν τις μεγάλες ιστορικές στιγμές, δεν θα καταγραφεί μάλλον σε κάποιο βιβλίο Ιστορίας.
«Με τσάκισε όταν μας μάζεψε και μας μίλησε στο πλοίο… ανέβηκε στην ανθρωποθυρίδα, εκεί που κατεβαίνεις κάτω στο καράβι, φορούσε γυαλιά, που σπάνια φορούσε, και το δάκρυ κύλαγε κάτω από τα γυαλιά του. Με τσάκισε», είπε και πρόσθεσε
«Μπήκαμε στα ιταλικά σκάφη, οι ναύτες από το καράβι μας αποχαιρετούσαν ζητωκραυγάζοντας, απέδωσαν τιμές στον καπετάνιο που έφευγε… και εκεί ακουγόταν ένα κλάμα… κοιταζόμασταν… μέσα στην καμπίνα του σκάφους, ο ανθυποπλοίαρχος, ο κυβερνήτης του σκάφους της ακτοφυλακής του ιταλικού λιμενικού, έκλαιγε με λυγμούς, γιατί δεν άντεξε αυτή την ιστορία της ναυτικής παράδοσης, θεώρησε τιμή του που έζησε αυτή την παράδοση».
Ευάγγελος Γκιουγκής: «Ο λαός δεν αντέχει ούτε χούντες, ούτε ναζιστικά μορφώματα»
Ο πρόεδρος του Συνδέσμου Φυλακισθέντων & Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ) Ευάγγελος Γιουγκής στάθηκε στην ανάγκη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, υπογραμμίζοντας: «Το Κίνημα του Ναυτικού και η ανταρσία του “Βέλους” ήταν η πρώτη εκδήλωση στρατιωτικών ενάντια στη χούντα και έδωσε ανάσα στον ελληνικό λαό. […] Κατάλαβε ο λαός ότι υπήρχαν πραγματικά παλληκάρια στο στρατό, το ναυτικό και την αεροπορία που μπήκαν μπροστά και βασανίστηκαν. Ύψιστη τιμή οφείλεται όχι μόνο στους φοιτητές για την κατάληψη της Νομικής και του Πολυτεχνείου αργότερα, αλλά και στους αξιωματικούς και τους στρατιωτικούς και τους οπλίτες, στον Σπύρο Μουστακλή που βασανίστηκε στην ΕΑΤ-ΕΣΑ. Αυτοί είναι η πραγματική κινητήριος δύναμη, οι παρακαταθήκες μας, για μας και για τις νέες γενιές που έρχονται. Ας μην ξεχνάμε ότι έχουμε και σήμερα ναζιστικά μορφώματα που πρέπει να τα εξαλείψουμε, και μόνο με τέτοιες εκδηλώσεις και πράξεις θα δείξουμε ότι ο λαός δεν αντέχει ούτε χούντες, ούτε ναζιστικά μορφώματα».
Κλείνοντας την ομιλία του έκανε νέα έκκληση να μεταφερθεί το «Βέλος» από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα. «Πρέπει να έρθει για να σωθεί, αν μείνει εκεί, θα βουλιάξει. Να έρθει εδώ που ανήκει», είπε χαρακτηριστικά για την ανάγκη το αντιτορπιλικό, που έχει χαρακτηριστεί Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, να μεταφερθεί στο Πάρκο Ναυτικής Παράδοσης στο Φλοίσβο, δίπλα στο «Αβέρωφ» και στα υπόλοιπα σκαριά, που αποτελούν ζώσα ιστορία του Πολεμικού μας Ναυτικού .
Παναγιώτης Χατζηπέρος: «Να διατηρήσουμε την ιστορική μνήμη αλλά και το πλοίο που περνάει δύσκολες στιγμές»
Ο Παναγιώτης Χατζηπέρος, μέλος επίσης του ιστορικού πληρώματος του αντιτορπιλικού και πρώην περιφερειακός σύμβουλος Αττικής, μίλησε για το σήμερα του θρυλικού σκαριού, που κινδυνεύει να βυθιστεί.
«Να διατηρήσουμε την ιστορική μνήμη αλλά και το πλοίο που περνάει δύσκολες στιγμές», είπε, και αφού αναφέρθηκε στις προσπάθειες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα για να διασωθεί το πλοίο, κατέληξε: «Τον Νοέμβριο του 2021 κινδύνευσε να βουλιάξει. Διασώθηκε με παρέμβαση ρυμουλκών. Το Δεκέμβριο κάναμε επιστολή προς τον υπουργό Άμυνας, τον πρωθυπουργό και τους αρχηγούς των κομμάτων, ζητώντας να μεταφερθεί το πλοίο από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα για να γιορτάσουμε τα 50 χρόνια από την ανταρσία του «Βέλους». Τα κόμματα στήριξαν στην πρόταση, η κυβέρνηση δεν μας απάντησε ποτέ. Και έρχεται η 29η Μαρτίου και ανοίγει ρήγμα στην πρύμνη του πλοίου. […] Θέλουνε το καράβι να το εξαφανίσουν, δεν θα τους αφήσουμε. Θα το διατηρήσουμε ως μνημείο και ως μουσείο του αντιδικτατορικού αγώνα».
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης προβλήθηκε, επίσης, οπτικοακουστικό υλικό για τα γεγονότα της εποχής, που ευγενικά παραχώρησε η ΕΡΤ από το αρχείο της.
Ο δήμαρχος Χαλανδρίου Σίμος Ρούσσος πρόσφερε στους ομιλητές τιμητική πλακέτα και έλαβε από τον αντιναύαρχο ε.α. Κωστή Γκορτζή αναμνηστική πλακέτα με τα διακριτικά του «Βέλους».
Την εκδήλωση μνήμης για την ανταρσία του «Βέλους» τίμησαν με την παρουσία τους ο πρώην πρόεδρος της Βουλής Νίκος Βούτσης και τα μέλη του πληρώματος του αντιτορπιλικού Ανδρέας Βιτάλης και Ιωάννης Γκαρούτσος.
Επίσης, οι αντιδήμαρχοι, Δημήτρης Χριστουλάκης, Σέργιος Γκάκας, Έλενα Χριστούλη, και Κώστας Γερολυμάτος, ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Ιωάννης Λαδόπουλος, δημοτικοί σύμβουλοι, εκπρόσωποι φορέων της πόλης και πλήθος κόσμου.
